موقعيت جغرافيايي
استان همدان در گستره اي به مساحت 19493 كيلومتر مربع ، در غرب ايران بين 33 درجه و59 دقيقه تا 35درجه و48 دقيقه عرض شمالي و47درجه و34 دقيقه تا 49 درجه و36 دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ قرارگرفته است .
اين استان از شمال به استانهاي زنجان وقزوين ،از جنوب به استان لرستان ،از شرق به استان مركزي واز غرب به استان كرمانشاه وقسمتي از استان كردستان محدود است .
اقتصاد
- كشاورزي
اساس اقتصاد استان همدان درمرحله اول كشاورزي ودامپروري ودر مرحله بعدي استخراج معادن است .
اراضي ديم شهرستان همدان بيش از ديگر نقاط استان مي باشد واز لحاظ عملكرد درواحدسطح د رحد پايين بوده ، در كاهش توليد گندم منطقه نقش بسزايي دارد .كشت در اين استان به دوصورت ديم وآبي صورت مي گيرد وبيشتر اراضي كشت شده به صورت ديمي است .عمده ترين محصولات كشاورزي استان همدان گندم وجو است .پس از آنها سيب زميني وچغندر قند است .در كوهستانهاانواع ميوه ها ودردامنه ها ،انگور ،غلات ،حبوبات وصيفي جات است .
- 2.دامداري ودامپروري
شيوه دامداري اين استان بيشتر سنتي است ، ولي با آموزشهاي لازم اصلاح نژاد مي توان توليد محصولات دامي را بالا برد .به علت تنوع آب وهوا ،وجود مراتع وسيع وييلاق بودن منطقه براي عشاير دامدار ، از اهميت خاصي برخوردار است .با ايجاد مجتمعهاي دامداري علمي كه زير نظر مركز گسترش خدمات توليدي وعمراني فعاليت دارند .در حال حاضر توليدات دامي افزايش يافته است .
- صنايع دستي
در استان همدان صنايع دستي بيش از صنايع ماشيني گسترش دارد واهميت آن از قديم بارز بوده است.هرچند كه استعمارگران سعي داشته اند كه با ورود صنايع ماشيني مشابه در كشورهاي جهان سوم از توسعه اين صنايع جلوگيري و وابستگيها را بيشتر كنند .
مهمترين صنايع دستي استان قالي بافي، سفالگري، گيوه بافي، كفش دوزي، پوستين دوزي و دباغي است .
قالي بافي همدان در سطح ايران مشهور است وقاليهاي ريز بافت آن به خارج صادر مي شود .انواع ظروف وابزار سفالي تهيه شده ،علاوه بر توزيع در استان به خارج از منطقه صادر مي شود.
نژاد ، دين و زبان
1- نژاد
مردم اين استان آميخته ترين سكنه اي هستند كه در ايران وجود دارد ،زيرا در سطح استان همدان اقوام مختلفي با فرهنگها وآداب وسنن خاص سكونت دارند .كه عبارتند از:
تركها : در شمال وغرب استان ،به ويژه درشمال وغرب شهرستان همدان ساكن مي باشند .تركها در 562 روستاي استان سكونت دارند.
لر و لك : اين اقوام در شهرستانهاي ملاير ،نهاوند وبخش سامن در 255روستا ساكن مي باشند .
كردها : اين قوم در 159روستا درغرب وشمال غربي ودر مجاورت استانهاي كردستان وكرمانشاه سكونت دارند .
فارسها : بيشتر ساكنان مركز استان را تشكيل مي دهند واز قديمي ترين مردم اين منطقه محسوب مي شوند كه از دوران مادها در اين سرزمين اسكان يافته اند .
علاوه بر اقوام مذكور ، مسيحي ويهودي نيز در اين استان سكونت دارند .
2- زبان
چنان كه در پيش گفتيم در اين استان اقوام مختلف با فرهنگها وآداب وسنن خاص خود زندگي مي كنند . از اين رو پراكندگي زبان ولهجه در سطح استان به خوبي مشاهده مي شود كه عبارتند از :
زبان فارسي:اغلب ساكنان مركز استان به زبان فارسي تكلم مي كنند.
زبان تركي:اغلب ساكنان شمال غرب استان ،به ويژه در شمال وغرب شهر همدان به زبان تركي سخن مي گويند .
زبان لري ولك :ساكنان ملاير ،نهاوند وسامن به اين گويشها تكلم مي كنند.
زبان كردي :اغلب ساكنان شمال غرب وغرب استان در مجاورت استانهاي باختران وكردستان به زبان كردي صحبت مي كنند .
3- دين
اكثر ساكنان استان همدان مسلمان و پيرو مذهب جعفري اثني عشري هستند .دربين عشاير استان مذهب سني وفرقه اهل حق نيز وجود دارند .اقليتهاي مذهبي مسيحي ويهودي وزرتشتي نيز در استان همدان به سر مي برند .
ناهمواريها، ارتفاعات و رودخانه ها
ناهمواري ها
ناهمواري هاي استان در طي دوران زمين شناسي دچار تغييرات زيادي شده است .يكي از عوامل تغيير شكل ناهمواري هاي استان ،آبهاي روان در برخي مناطق باتخريب ارتفاعات وانباشتن مواد درچاله ها ،سبب كاهش ارتفاع كوه ها وپيدايش دشت هاي متعددي شده اند . در برخي مناطق نيز ،شدت عمل آب هاي روان به اندازه اي بوده كه شكل ناهمواري ها را معكوس كرده است ،مثلاً كوه به دره تبديل شده يا دره ي عميق دوره هاي گذشته ،اكنون به صورت كوه در آمده است . كوه خان گرمز در غرب تويسركان نمونه اي جالب از اين پديده است .ناهمواري هاي استان به اشكال مختلف پديد آمده است كه ذيلاً به آن اشاره مي شود .
الف ـ ارتفاعات :
ارتفاعات استان عموماً جهت شمال غربي ـ جنوب شرقي دارند وبه طور كلي در شمال ، مركز وجنوب استان قرارگرفته اند . هر يك از اين ارتفاعات ،شامل بخشي از كوههاي مختلف ايران است .
1-ارتفاعات شمالي: اين كوه ها در قسمت شمال غربي كوه هاي مركزي ايران قراردارند وخط الراس آنها مرز بين استان همدان واستان قزوين است .جنس كوه هاي شمالي ، عمدتاً از سنگ هاي آذرين بيروني وسنگ هاي آهكي است .
2- ارتفاعات مياني:شامل سلسله جبال الوند است كه به موازات ارتفاعات شمالي ، از مرزهاي غربي استان شروع مي شود وتا حوالي شهر ازندريان در نزديكي جاده ي همدان ـ ملاير ادامه دارد .قله ي الوند با ارتفاع 3574متر از سطح دريا دراين سلسله جبال قراردارد وجنس اين كوه ها از سنگ هاي آذرين دروني (گرانيت ) مي باشد .
درغرب استان ودر شمال دشت همدان – بهار ارتفاعاتي قراردارد كه از نظر بلندي چندان مهم نيستند .اين ارتفاعات عمدتاً از آهكهاي بلورين تشكيل شده اند . غار معروف عليصدر (در 75كيلومتري شمال غربي همدان) دراين تشكيلات به وجود آمده است .
3- ارتفاعات جنوبي: اين ارتفاعات كه به كوه هاي گرو موسوم اند همانند ارتفاعات شمالي ومياني استان ، جهت شمال غربي ـ جنوب شرقي دارند وبخشي از كوه زاگرس محسوب مي شوند . اين كوه ها به صورت ديواره اي بين استان هاي همدان ولرستان كشيده شده اند وجنس آنها ،عمدتاً از سنگ هاي آهكي است .مرتفع ترين قله ي اين كوه به نام كوه ورخاش به ارتفاع 3639 متر،حد فاصل استان هاي همدان ولرستان است .
در جنوب شرقي استان ،نيز ارتفاعات پراكنده اي ديده مي شود كه از مهمترين آنها مي توان از كوه سرده وكوه گرمه نام برد .شهر ملاير د ردامنه كوه گرمه واقع شده است .
4- كوه هاي پراكنده : در حد فاصل ارتفاعات شمالي ومياني استان ،كوه هايي به طور پراكنده واقع اند كه از جمله ي آنها مي توان قلي آباد و قره داغ را در شهرستان كبودرآهنگ نام برد.
پ- دشت ها:
دشت هاي استان از نظر نحوه ي پيدايش به دودسته تقسيم مي شوند .
- دشت هاي تراكمي .
- دشت هاي فرسايشي (كاوشي).
دشت هاي تراكمي در اثر انباشت آبرفت ها در مناطق پست به وجود آمده اند ودشت هاي فرسايشي در اثر تخريب وجابه جايي مواد سازنده ي ارتفاعات ايجاد شده اند ، دشت هاي ملاير وتويسركان از نوع فرسايشي وبقيه دشت هاي استان از نوع تراكمي است .
پست ترين اراضي استان در دشت نهاوند ودر محل خروج رود گاماسياب از استان همدان قراردارد كه داراي 1420متر ارتفاع ميباشد .
رودخانه ها
رودخانه هاي استان ، عموماً از برف وباران فصول مرطوب تغذيه مي شوند ودر فصل تابستان كه گياهان نياز به آب دارند به استثناي يكي دو رود مثل گاماسياب وسيمينه رود ، خشك شده يا به حداقل ميزان آبدهي مي رسند .مهمترين رودهاي استان عبارتند از:
1- سيمينه رود واقع در بخش مركزي همدان ، از مجموعه رودخانه هاي كوچك وخشك رودهايي كه در مواقع بارندگي داراي آب مي باشند تشكيل مي يابد .
2- رودخانه قره چاي (قوريچاي) از گردنه زاغه ودره هاي آبادي الفاوت وآبهندو سرچشمه گرفته ودر اراضي امزاجرد به سيمينه رود مي ريزد.
3- رودخانه هاي دمق وايده لو از ارتفاعات شمالي دهستان سردرود وارتفاعات خدابنده لو سرچشمه مي گيرد وبه رودخانه سيمينه رود ملحق مي گردد .
4- رودخانه وفرجين از قله كلاغ الوند سرچشمه گرفته وبه چراگاه آبادي گنج تپه بهار منتهي مي شود .
5- رودخانه دره مرادبيگ ازكوه الوند سرچشمه مي گيرد وبه رودخانه خاكو مي ريزد .
6- رودخانه سيمين از قله كلاغ لان الوند سرچشمه مي گيرد وپس از ملحق شدن به رودخانه هايي كه از گردنه اسدآباد وهمه كسي سرچشمه دارند بطرف آبادي امزاجرد جاري مي شود .
7- رودخانه عباس آباد از دره هاي گنج نامه وتاريك دره سرچشمه گرفته وبه رودخانه خاكو منتهي مي شود .
8- رودخانه خاكو از كوه الوند سرچشمه مي گيرد وپس از عبور از كنار آبادي هاي خاكو ،چشين ،مزدقينه ، گراچقا وده پياز در اراضي آبادي امزاجرد به سيمينه رود مي ريزد .
9- رودخانه گردنه اسد آباد از گردنه اسد آباد سرچشمه گرفته واز كنار آبادي هاي رسول آباد فعلي وگنده جين گذشته ودر نزديكي آبادي مالك اشتر با رودخانه همه كسي يكي شده وبه سيمينه رود ملحق مي شود .
10- رودخانه همه كسي از گردنه همه كسي سرچشمه مي گيرد وپس از عبور از چندين دهستان به رودخانه قره چاي منتهي ميشود.
11- رودخانه درجزين از دره هاي جنوبي كوه خرقان سرچشمه گرفته پس از گذشتن از دهستان درجزين ، به رودخانه قره چاي مي ريزد .
12- رودخانه شهاب از كوه هاي شرقي وغربي دهستان چهاردولي سرچشمه مي گيرد وپس از گذشتن از كنار آبادي خسرو آباد، به خرم رود ملحق مي شود .
13- خرم رود از دره هاي جنوب غربي كوه الوند سرچشمه مي گيرد وپس از ملحق شدن به رودخانه شهاب به رودخانه گاماسياب منتهي مي شود .
14- رود ملاير (حرم آباد) از ارتفاعات جنوب شرق ملاير سرچشمه گرفته ،به سوي ملاير جاري مي شود سپس جاده ملايرـ بروجرد را قطع كرده به طرف نهاوند ادامه يافته وبه گاماسياب مي پيوندد.
15- رودخانه گاماسياب يكي از طويل ترين رودخانه هاي ايران به شمار مي رود . اين رودخانه از جنوب غرب شهرستان نهاوند سرچشمه مي گيرد .پس از عبور از دشت نهاوند وآبياري باغات وكشتزارهاي اطراف آن ، در كنارآبادي ليلي يادگار، شاخه رود ملاير (حرم آباد ) را دريافت مي كند ، در كنار آبادي گرديان ،قلقل رود از تويسركان بدان متصل مي گردد. گاماسياب از شاخه هاي اصلي رود كرخه به شمار مي آيد . رودخانه گاماسياب در طول شهرستان خرم آباد بنام سيمره ناميده مي شود وكليه رودخانه هاي شرقي كبير كوه وتمام رودخانه هاي لرستان به آن مي پيوندد وپس از گذشتن از لرستان در غرب خوزستان جاري وبنام كرخه ناميده مي شود وبالاخره به باتلاق هورالعظيم منتهي مي گردد.
16- خرم رود از دره هاي شمال شرقي آبادي شهرستانه و ارتفاعات الوند سرچشمه مي گيرد وپس از عبور از تويسركان وارد شهرستان كنگاور مي شود .
17- كرزان رود از علياي دره آيادي گشاني وسنجوزان سرچشمه گرفته ودر حدود آبادي اريكان با دو شعبه از رود سرابي وسركان يكي شده وبنام قلقل رود ، آبادي هاي اطراف خود را مشروب نموده وسپس به رودخانه گاماسياب منتهي مي گردد.
آب وهوا
آب وهواي استان به طوركلي تحت تاثير عرض جغرافيايي ، ارتفاع ، مكان ،امتداد كوه ها و فاصله از درياست جابه جايي توده هاي هوا در تعيين نوع آب وهواي هرمنطقه نقش مهمي دارد . توده هاي هوايي كه استان را تحت تاثير قرار مي دهند عبارتند از :
1- توده هاي شمالي: اين توده هوا در ماه هاي سرد سال از عرض هاي شمالي كشور حركت مي كند ، هواي استان را تحت تاثير قرار ميدهد وسبب كاهش دما وبارندگي بيشتر به صورت برف مي باشد.
2- توده هاي جنوبي : اين توده هوا در ماه هاي گرم سال از عرض هاي جنوبي كشور ومنطقه حركت مي كند .استان را تحت تاثير قرارميدهد و موجب افزايش دما وكاهش يا قطع بارندگي مي شود .
3- توده هاي غربي:اين توده ها در ماه هاي مرطوب به سال (آبان تا خرداد )از غرب ،جنوب غرب وشمال غرب وارد كشور شده وموجب افزايش نسبي دما وبارندگي در سطح استان مي شود .
به طور كلي آب وهواي استان در نتيجه وجود كوه هاي مرتفع ، رودخانه ها وچشمه سارهاي فراوان وپرآب وپستي وبلندي هاي زياد،متغير است . بدين ترتيب كه هواي دره هاي شمالي كوه الوند ،سرد وهواي دره هاي بخش مركزي ملايم مي باشد .زمستانهاي اين استان سرد وپربرف وباران وتابستانهاي آن معتدل است .
وجه تسميه
نام همدان براي اولين بار در سال 1100 ق. م در كتيبه تيگلات پليسر اول ،شاه آشور به چشم مي خورد كه آن را امدانه يا همدانا ذكر كرده است ،ولي در كتيبه هاي عهد هخامنشي آن را هگمتان ودر كتاب هردوت يوناني اكباتان مي خوانيم .
ژاك دومرگان ،مي نويسد تنها شهر مهم اين ناحيه بدون شك همدان واكباتان (هنگمتانه ؟) باستاني ،پايتخت ماد هاست كه هردوت آن را ديده در كتيبه هاي ميخي اكباتانه است
دكتر بهمن كريمي، مي گويد محقق اين است كه بناي همدان به دست نخستين پادشاه ماد (دياكو) صورت نيافته ، زيرا كه در كتيبه تيگلات پليسر اول ،اسم همدانا مسطور است .شايد دياكو بر آبادي وجلال آن افزوده وآنجا را مقر حكمراني خود قرار داده است .
اسم اصلي اين شهر هانگ ماتانا يا هاكاماتانا بوده كه معني آن محل اجتماع مي باشد وبه واژه انجمن نزديك است. در تورات اخمشا نوشته شده كه مركب است از هاخاي زندي و ثاناي پالي كه شعبه اي از زبان سانسكريت است وثانا به معني ستان فارسي است كه محل ومكان باشد واخمثا را به شهر دوستي ومحل دوستي ترجمه كرده اند، زيرا شاهان ايران در تابستان ،دوستان خود را به اين شهر دعوت مي كردند. اعتماد السلطنه بر اين عقيده بود كه اسم اين شهر همدان بوده، چه هم معني اتفاق و دان معني ظرفيت را مي رساند ،يعني مجمع متفقين .
پيشينه تاريخي
موقعيت استان همدان از نظر اقليمي وطبيعي كه آن را جهت فعاليتهاي كشاورزي ودامداري مناسب نموده از قديميترين ازمنه سبب شده است كه اين منطقه محل استقرار ونشو و نماي تمدنهاي باستاني باشد .وجود تعداد قابل ملاحظه اي از اتلال باستاني ماقبل تاريخ در نقاط مختلف استان دليل بر اثبات اين مدعا است .نتايج مطالعات وكاوشهاي تپه گيان نهاوند نشان مي دهد كه مردمان ساكن در استان در 6هزار سال پيش از فرهنگ وتمدن نسبتاً پيش رفته اي برخوردار بوده اند چنانچه ظروف سفالين منقوش بدست آمده از آنان از لحاظ هنري وصنعتي در سطح والايي قراردارد .همچنين كاوشها وبررسيهاي مختصر صورت گرفته بر روي تپه هاي باستاني نقاط مختلف استان نشان دهنده گسترش تمدنهاي پيش از تاريخ در نقاط مختلف واستمرار آنها طي چندين هزارسال مي باشد .
قديمي ترين متون سنگ نوشته آشوري همدان را تحت عنوان ٌ آكسيا ٌ به معنب شهر كاسيان نام ميبرد واين امر نشان مي دهد كه پيشينه مدنيت مركز استان حداقل به هزاره سوم قبل از ميلاد باز ميگردد.ثروتها ونعمات طبيعي ناشي از فعاليتهاي اقتصادي وكشاورزي اقوام ساكن در منطقه غرب ايران ازجمله اقوام مستقر درپيرامون رشته كوه الوند كه ما امروز آن را به عنوان استان همدان مي شناسيم چنان بود كه در نيمه دوم هزاره دوم تا اواخر نيمه اول هزاره اول قبل از ميلاد براي مدت قريب به يكهزار سال اين منطقه متناوباً مورد هجوم وچپاول لشگريان دولت آشور كه در اين زمان در شمال بن النهرين مستقر بود قرار مي گيرد ،شرح لشگركشي ها به اين منطقه وفتوحات وكسب غنائم از آنجا قسمتهاي قابل توجهي از متون سنگ نبشته هاي بدست آمده از كاخهاي شاهان آشور طي ساليان مذكور بتدريج سبب تشكيل اقوام وملل مستقر در منطقه كه در اين زمان عمده ترين آنها رااقوام آريايي نژاد مادي تشكيل ميدادند گرديد . تيگلات پيلسر اول (1100ق.م)براي نخستين بار در سنگ نبشته اي از اقوام ماد نام برده است .همچنين انجام حفاريهاي باستان شناسي در تپه هاي گودين وسگاوي نزديك كنگاور ونيز نوشيجان ملاير گوشه هايي از فرهنگ وتمدن اقوام ماد را در اين زمان بر ما آشكار ساخته است كه از جمله آنها ميتوان به نخستين نمونه هاي خط ونگارش واشكال اوليه سكه ونخستين مظاهر فرهنگ ديني ومعماري ايراني اشاره نمود .براساس آنچه كه هردوت مورخ يوناني نگاشته است مادها در اواخر قرن هشتم ق.م به رهبري شخصي به نام دياكو توانستند به تشكل سياسي ونظامي دست يافته ونخستين دولت مقتدر فلات ايران را پايه گذاري كنند .دياكو شهر همدان را به پايتختي برگزيد وبدستور او استحكامات عظيمي شامل هفت حصار تو در تو كه هركدام به رنگي خاص مزين شده بود ساخت شد دو حصار مركزي يكي با الواح سيمين وديگري با الواح زرين پوشانيده شد وكاخها وخزاين درون حصار مركزي برپا گرديد ومردم پيرامون اين حصار ها ي هفتگانه منازل خود را برپا داشتند ،اكثر محققين علوم تاريخ وباستان شناسي را عقيده برآن است كه تپه هگمتانه همدان برجا مانده همين استحكامات است .بهر حال مادها انتقام چندين سده قتل وكشتار وغارت مردم غرب ايران را با فتح آشور پايتخت آشوريان وسرنگون ساختن اين دولت گرفتند .شهر همدان طي 150سال حكومت مادها ،از نعمت وآباداني فراواني برخوردار بود وبعداز انقراض آن دولت هر چند مركزيت نخسيتن را از دست داد ولي بعنوان يكي از سه پايتخت هخامنشيان مورد توجه خاص بود .وجود كتيبه هاي گنجنامه بقاياي ستونهاي سنگي ،كاخهاي هخامنشي ،جامها والواح زرين وسيمين بدست آمده از همدان مربوط به اين دوره حاكي ازاهميت اين شهر و منطقه در اين زمان است .در سال 330 ق.م شهر همدان بدست اسكندر مقدوني ويران گرديد ولي بدليل موقعيت استراتژيك آن تبديل به مقر نظامي او شد .در اواخر دوره سلوكي شهر همدان محل تلاقي وبرخورد متعدد آنان با اشكانيان بود تا اينكه سرانجام در سال 155 ق.م مهرداد اشكاني اين شهر را متصرف گرديد . از دوره اشكاني وسلوكي مجسمه شير سنگي وبقاياي يك گورستان در شهر همدان وآثار مختصري از معبد لائوديسه در شهر نهاوند برجاي مانده است .همدان يكي از آخرين پايگاههاي مقاومت پارتيان در برابر حكومت تازه نفس ساساني بود.از آرتا باز پسر اردوان پنجم كه پس از مرگ پدرش درنبرد باسپاهيان اردشير بابكان رهبري مبارزات را به مدت سه سال تا 230 ميلادي بر عليه اردشير ادامه داد، سكه اي يك درهمي در دست است كه محل ضرب آن همدان بسال 227 ميلادي است .همچنين در دوره ساساني همدان يكي از ضرابخانه هاي اين حكومت بوده است وسكه هاي متعددي از اين دوره در اين شهر كشف شده است . در يك كتابچه به زبان پهلوي بنام شهرها كه در زمان قباد (500ميلادي ) نگاشته شده بناي همدان به يزد گرد اول نسبت داده شده كه اين امر نشاندهنده انجام اقدامات عمراني مهمي در اين زمان در شهر مزبور است . شهر همدان مقارن تاخت وتاز اعراب به ايران وفتح آن بدست مسلمانان در سال 645 ميلادي چندان اهميت واعتبار داشت كه تازيان گشودن آن را پس از فتح نهاوند بزرگترين پيروزي خود بر ساسانيان شمرده اند.
در منابع پس از وقوع جنگ نهاوند وغلبه اعراب ،حاكم ايراني شهر همدان با تازيان قرارداد صلح منعقد نمود ولي اين معاهده دوامي نيافت وشهر بسال 26 هجري برابر با 645 ميلادي به دست اعراب افتاد وبتدريج بعضي از طوايف عرب در آن ساكن شدند واز آن ميان بنوسلمه رياست شهر را يافتند از اواسط قرن سوم رياست شهر به عهده سادات علوي كوچيده به آنجا قرارگرفت كه به عنوان علويان وسپس با نام علاء الدوله هاي همدان براي مدت 4 قرن اين مقام را به صورت مورثي داشتند .بناي ارزشمند گنبد علويان يادگار اين دوره است .در منابع تاريخي دوره اسلامي از اين شهر با عنوان (همدان)ياد كرده اند وان را كهنترين شهر جبال ذكر كرده وقدمت آن را به عصر اسطوره اي ايران رسانيده اند .ابوعلي كاتب همداني مورخ قرن سوم وچهارم هجري در خصوص شهر همدان آورده است كه :ٌ همدان شهري بزرگ وقديمي بوده اما به وقت اسلام از اين شهر تنها (سپيد دژ) باقي مانده بود وبعضي خانه ها درحوالي آن واعراب آن را قصر ابيض مي خواندند سپس آن را ديواري ساختند وچهار دروازه وبه مدتي نزديك آن را باطل گردانيده وعمارت در افزودند ٌ . در سنه 260 هجري قمري اين عمارت را نخستين رئيس علوي شهر همدان بناكرده بود . در سال 319 هجري قمري ،مرداويچ زياري باني آل بويه به قهر بسياري از ساكنان آن را هلاك نمودوشير سنگي معروف را از دروازه هاي شهر به خاك افكند . در سال 345هجري قمري شهر براثر زلزله خسارت فراوان ديد وتشنجات مذهبي نيزدرسال 351هجري قمري جان بسياري از مردم را گرفت .در قرن 4 و 5 کشمکش هاي فراواني بين سلسله هاي حسنويه ،ديلميان ،وكاكويه درهمدان كه يكي از مراكز عمده جنگ وستيز ميان آنها بود رخ داد .همچنين باباطاهر عارف وشاعر وارسته مشهور در اين دوره در شهر همدان مي زيست .در سالهاي 387 تا 412 هجري ،شمس الدوله ابو طاهر شاه خسرو ديلمي در همدان حكومت داشت و ابوعلي سينا طبيب و دانشمند بزرگ ايراني در اين شهر منصب وزارت اورا داشت . در اواخر قرن 5 اين شهر پايتخت بوييان جبال بود . تركمانان غزبسال 420 همدان را تاراج كردند واز نيمه سده 5 تركمانان سلجوقي بر آن چيره گشتند در سده 6 و با تجزيه امپراتوري آنها ،همدان پايتخت سلاجقه عراق عجم شد . يورش مغولان (618و621 هجري قمري) بسياري از آباديها وشهرهاي استان از جمله همدان رايكسره دستخوش ويراني ساخت وكثيري از اهالي آن در دفاع قهرمانانه د رمقابل سپاه جرار مغول جان باختند .اندكي بعد شهركي در حومه شمالي شهر سابق بنام همدان نو گرفت .در دوره ايلخانيان اين شهر تا حدودي اهميت سابق را باز يافت ودر زمان وزارت خواجه رشيدالدين فضل اله همداني (718هجري قمري)شهر همدان مورد توجه خاص بود .بايدوخان مغول در سال 695 در آنجا تاجگذاري كردوجهت ترميم خرابيها و آباداني آن كوشيد . ابنيه اسلامي نظير ،استر ومردخاي ،مقبره سابق باباطاهر،امامزاده اظهر ،هود ،حبقوق نبي و....... از اين دوره است . ولي متاسفانه اين رونق وآباداني ديري نپائيد و لشكريان تيمور اين شهر را تصرف وويران نمودند . پس از آن همدان براي مدت حدود 300سال تقريباً به فرا موشي سپرده شد . اما در دوره صفويه شهر مجدداً از نعمت آباداني يهره مند گشت ، ايجاد كاروانسراها ،مدارس ،پلها در شهر همدان وديگر نقاط استان از جمله در تويسركان بيانگر توجه صفويان به امر آباداني شهرهاست .از بناهاي مهم دوره صفويه ميتوان به امامزاده حسين ، كاروانسراي تاج آباد،پل كوريجان در روستاي كوريجان ،پل جهان آباد در فامنين ،مدرسه شيخ عليخان زنگنه ،پل وكاروانسراي فرسفج در تويسركان وپل خسرو آباد وآب انبار در اسد آباد اشاره كرد . پس از انقراض صفويه و بروز هرج ومرج در سال 1136يا 1138هجري شهر همدان به تصرف احمد پاشا والي عثماني در آمد و بر اثر مقاومت مردم در برابر عساگر عثماني جز شماري اندك از اهالي باقي نماند .6 سال بعد نادر شاه توانست شهر را از مهاجمين باز پس گيرد ولي در پاييز 1144 مجدداً عثمانيان برآن مسلط شدند تا اينكه نهايتاً در سال 1145 بموجب پيمان نامه اي ميان ايران وعثماني شهر همدان بطور قطع به ايران واگذار شد . دردوره زنديه همدان در دست اميران آن خاندان بود ودر سال 1193علي مرادخان نوه خواهري كريمخان زند بعد از مرگ وي دم از استقلال زد وهمدان را به عنوان پايتخت خود برگزيد وبنام خود سكه ضرب كرد كه برروي آنها از همدان باعنوان بلده طيبه توصيف است . در سال 1205هجري قمري آغا محمد خان قاجار همدان را تصرف وقتل عام كرد وبرج وباروي آن را ويران ساخت ولي در طول حكومت قاجاريان موقعيت شهر همدان بتدريج تثبيت شد .بازسازي واحداث بازار ومسجد جامع همدان تويسركان وملاير از يادگارهاي اين دوره مي باشد . در جنگ جهاني اول نيز شهر همدان وآباديها وشهرهاي ديگر استان به تناوب به اشغال قواي روس وعثماني وانگليس درآمد وشهر همدان ستاد سپاهيان آنها بود .همدان در همين زمان قحطي سختي را از سر گذرانيد. جكسن انگليسي كه در سال 1903 از همدان ديداري داشته است ،مي نويسد كه شهر از نظر امور اداري به چهار ناحيه و يا محله تقسيم مي شود كه هريك را كدخدايي جداگانه است واين كدخدا در برابر حاكم مسئول است وشغل او عملاً موروثي است .وي مي افزايد كه بيش از 500 دكان پر مشتري در بازار همدان وجوددارد ودر جوار اين بازار بيش از 50كاروانسرا قراردارد كه در تهيه اشياء وادوات مورد لزوم گروه بيشماري بازرگانان وزوار كه ازاين شهر ميگذرند در جنب وجوش اند وكارشان سخت پررونق است ،همچنين شصت گرمابه عمومي پر مشتري در اين شهر وجود دارد .
مزيت هاي شهرستان همدان
1- مركزيت استان و موقعيت مناسب آن از لحاظ جغرافيايي ، جاذبه هاي توريستي و تمركز ادارات و سازمانهاي دولتي
2- وجود دانشگاهها ومراکز آموزش عالي فعال و متعدد به عنوان مهمترين عالم توسعه
3- عبور خط لوله سراسري کشور از استان و دسترسي آسان به منابع انرژي نسبت به ساير شهرستانها
4- قرار گيري همدان در مسير کريدور هوايي بين المللي از مبداء آبهاي خليج فارس ـ ترکيه ـ اروپا و مسير تجاري UL223
5- قرار گرفتن در مسير ارتباطي زميني استانهاي غربي با مركز و جنوب كشور و برخورداري از امكانات حمل و نقل
6- تمركز و تمايل به حضور نيروهاي متخصص و سرمايه در اين شهرستان نسبت به ساير شهرهاي استان
7- وجود اراضي کشاورزي مرغوب در شهرستان و قابليت گسترش باغات و فضاي سبز در شهرستان
8- وجود صنعتگران و استادكاران و ماشين سازي تجربي و استاد كاران معدني و ارائه خدمات فني و تعميراتي ، ماشين آلات صنعتي و معدني توسط اين افراد
9- وجود معادن و پتانسيلهاي بالقوه سنگهاي تزئيني (گابرو ، گرانيت ) سيليس و آهك صنعتي
10- نزديكي شهركها و نواحي صنعتي با امكانات مناسب
11- قابليت گسترش صنايع تبديلي متناسب با محصولات کشاورزي شهرستان
12- وجود مواد اوليه مورد نياز صنايع دستي (پشم ، چوب ، پوست ) و استاد كاران ماهر در زمينه صنايع دستي شامل (مصنوعات چرمي و دباغي ، رنگرزي سنتي ، گليم ، كاشي هفت رنگ ، رويه گيوه ، سفال و سراميك و نقاشي روي سراميك ، حجاري ، تراش شيشه ، سازهاي سنتي ، منبت ، معرق و مشبك ، گلهاي تزئيني توسط بانوان
13- وجود فرودگاه با امكان ايجاد پروازهاي بين المللي
14- وجود شخصيتهاي فرهنگي ، علمي و سياسي در حد بين المللي و ملي
15- انتخاب شهر همدان به عنوان پايتخت تاريخ و تمدن ايران
16- انتخاب شهر همدان به عنوان يکي از مراکز توسعه و تقويت 12 کشور از طريق ايجاد پارک علمي تحقيقاتي و فناوري اطلاعات
17- برگزاري جشنواره بين المللي فيلم کودک و نوجوانان
پیام رسان بله