پیشینه تاریخی

سد و کتیبه حسین خام سولاق آقاجان بلاغی:
درحومه شهر اسد آباد درمیان دره های بخش غربی كوه منفرد آلموقولاغ كه از مناطق كوهستانی وصعب العبور وبرف گیر كشور میباشد بقایای سد وكتیبه ای تاریخی مشاهده میشود كه حد فاصل روستاهای چارق وآقاجان بلاغی در میان تنگه های موازی وقلل پربرف واقع شده است .
بقایای سد حسین خان سولاق:
رودخانه نسبتاً پرآب قره چای از میان پستی وبلندیهای كوهستانی منطقه سرچشمه می گیرد .این رودخانه پس از آبیاری اراضی دشت اسد آباد به رودخانه گاماسیاب می پیوندند . در ارتفاعات اراضی آقاجان بلاغی سدی برروی این رودخانه بسته شده بود كه با توجه به متن كتیبه مجاور آن ، در زمان حسین خان سولان در اوائل عهد صفوی در این محل احداث گردیده بود كه امروزه بقایای بند مذكور در یكی دو قسمت اطراف رودخانه با مصالح سنگ لاشه وآهك به چشم می خورد .
كتیبه حسین خان سولاق:
بردامنه دیواره صخره مشرف به دریاچه سد مذكور ،كتیبه ای به خط ثلث موزون حاوی نام بانی وتاریخ ساخت آن نوشته شده است كه درمطالعات اولیه چنین خوانده شده است :
« حاكم ملك حسین خان سولاق ساخت سدی برروی این ایلاق
هاتــــفی گفت پـــی تاریخش بسته سدی چون بند سكندر »
ویژگی قابل توجه این اثر تاریخی خط ثلث آن است كه دارای نوعی كاركرد تزئینی وهنری نیز می باشد .بر اساس متن كتیبه در بند دوم بیت دوم در برگیرنده “ماده تاریخ “ است كه به زمان ساخت كتیبه وسد حسین خان سولاق اشاره شده است كه بر پایه حروف ابجد عدد 990 بدست می آید .این تاریخ برحسب هجری قمری محاسبه می گردد.
در خلاصه التواریخ در ضمن وقایع سل 986 ه.ق آمده است: " شاه اسماعیل دوم بنا به تقاضای بساط بیگ بن سرخاب بیگ ،لشگری به سركردگی سولاق حسین تكلو برای سركوبی برادر وی اسكندر كه در قلعه پلنگان اقامت داشت گسیل داشت .پس از رانده شدن سكندر ،حكومت اسد آباد ،الكای سنقر ودینور به عهده سولاق حسن محول گشت."
اثر تاریخی سد وكتیبه حسین خان سولاق واقع دراراضی روستای آقاجان بلاغی در 15كیلومتری شمال اسد آباد پس از طی مراحل وتشریفات قانونی لازم در تاریخ 21/2/76 به شماره 1863 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

سنگ نوشته های سلطانی مسجد جامع اسدآباد :
این مسجد در محله بازار واقع است . قدیمی ترین مسجد شهر اسدآباد بوده است که با توجه به فرسوده بودن بنای قدیمی ، بمنظور توسعه فضای آن در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی تخریب و جای آن ساختمان جدیدی بنا نموده اند. مسجد قدیمی دارای پنج کتیبه سنگی بوده که هم اکنون نیز نصب شده اند. مضمون این کتیبه ها شامل :
1- فرمان شاه طهماسب اول صفوی«984-930» درباره بخشودگی مالیات خانه شمار قریه اسدآباد.
2-فرمان شاه طهماسب اول صفوی «984-930» درباره تخفیف مالیات چهارپا که عبارت از مواشی و ...و بیوت النحل النکا ، اسدآباد که از ابتدای پیچ ئیل به علیت شیعه بودن ساکنان آنجا.
3-فرمان شاه عباس صفوی«1038-996» درباره تخفیف رسدی یکماهه شهر رمضان المبارک از ابتدای توشقان ئیل سوای جهاتی که به اجاره می دهندفقط به شیعیان ساکن الکاء اسدآباد.
4-فرمان شاه صفی «1052-1038» درباره مال و حقوق دیوانی جماعت کاولیان و جماعت لولیان و جماعت هندویان مشهور به خطیران و جماعت حسن ارانلو که در نواحی نهاوند و اسدآباد و هرسین و دینور و سنقر و گوراب و ملایر ساکن هستند.
کتیبه تعمیر بنای مسجد جامعه قصبه اسدآباد به فرمان شاه سلیمان صفوی«1105-1077»

موزه مردم شناسی : سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری متولی اصلی حفظ ، نگهداری و صیانت از اشیای فرهنگی است برای اینكه هویت ملی و تاریخی این مرز و بوم دستخوش آسیب نگردد و در كوره راه زمان به بوته فراموشی سپرده نشود ، از مردم فهیم شهرستان اسدآباد استدعا و درخواست نمودیم كه در صورت امكان اشیاء و لوازم فرهنگی خود را به این واحد تحویل نمایند تا علاوه بر ثبت در دفتر سازمان به نام خود آنها ، برای ایجاد و تجهیز موزه اسدآباد از همكاری این نیكوكاران نیز بهره مند شویم. و موزه در تاریخ 6/7/87 با حضور فرماندار محترم شهرستان اسدآباد و جناب آقای بیات ریاست محترم سازمان متبوع و دیگر مسئولین محترم ارگانهای شهرستان افتتاح گردید.
حمام نیلوفر:
این بنا در محل? در کاروانسرا یا بازار در کنار مسجد جامع اسدآباد قرار دارد این بنا به حمام قدیمی بازار، حمام گلستان و حمام حاجی خان نیز معروف است. در رابطه با تاریخچه بنا سند یا کتیبه ای در دست نیست اما با توجه به قدمت تاریخی آب انبار، می توان پایه های بنا را متعلق به دور? صفوی دانست که در دوره های متأخرتر بازسازی و نوسازی شده است. اما قرار گیری بنا در مرکز محل? قدیمی شهر اسد آباد و قرارگیری در کنار مسجد جامع و آب انبار صفوی شهر نشان از تاریخ غنی بنا دارد.
معماری بنا: بنا دارای دو ورودی شمالی و جنوبی است که بر اساس مطالعات میدانی انجام شده هردو ورودی به بنا الحاق شده است. ورودی شمالی بنا شامل بخش مسقف شد? کوچه ای است که با تیر آهن و طاق ضربی پوشانیده شده است. و یک در آهنی دو لنگ? نیز در این ورودی قرار دارد. ورودی جنوبی بنا نیز بر اساس مطالعات انجام شده بعداً به بنا الحاق شده و در گذشته تنها ورودی بنا از جبه? شمالی بوده است. در این ورودی نیز آهنی بوده و فاقد تزئینات و جزئیات معماری می باشد.
مسجد میرزا آقا جان:
واقع در محله میدان قدیم شهر اسدآباد و قدمت دوره قاجاریه. ویژگی بنا مربع شکل به ابعاد 80/10 * 80/10 متر است که در شبستان مسجد چهار فیلپا وجود دارد که فاصله هر فیلپا تا دیگری 310 سانتیمتر و پهنای آن 68 و درازای فیلپا 70 سانتیمتر و دو ردیف در وسط بنا قرار گرفته و ضخامت دیوار مسجد 100 سانتیمتر می باشد. مصالح اصلی بنا آجرهای چهارگوش ، گچ ملاط گل ، ماسه می باشد.
پل شكسته :
بر سمت چپ جاده ی آسفالته ی همدان ـ كرمانشاه پل آجری چهاردهانه ای است كه به نام آبادی مجاورش ـ یعنی پل شكسته (خسروآباد) به این نام معروف است . این پل محكم بر آب شهاب (شاه آب ) است. آب شهاب سرچشمه ی معینی است . در گذشته جاده ی همدان ـ كرمانشاه از روی این پل می گذشته است. این پل شامل دو چشمه ی اصلی و دو چشمه ی كوچكتر در طرفین دو چشمه ی اصلی است. عرض دهانه های اصلی 622 سانتیمتر و بلندی آنها از سطح آبرو تا تیزی طاق ، 486 سانتیمتر و قطر طاق 120 سانتیمتر است. عرض دهانه های كوچك 425 سانتیمتر و بلندی آنها از سطح آبرو تا تیزی طاق، 362 سانتیمتر و قطر طاق 103 سانتیمتر است. طاقهای هر چهار چشمه جناغی است . هنگام بنای پل ابتدا تا بلندی 155 سانتیمتر از تخته سنگهای لاشه به ابعاد مختلف با ملاط گچ استفاده شده و سپس روی سنگها سه رگ آجر چهار گوش چیده شده است .
برای زدن طاق در دو چشمه ی اصلی ابتدا در وسط قطر پل ده رگ آجر نر به ضخامت 77 سانتیمتر از دو طرف تا تیزی طاق، طاق زده شده و سپس در دو طرف این ده رگ آجر، بثیه ی طاق هر چشمه با آجر و ملاط گچ ساخته شده است . در چشمه های كوچكتر نیز به همین طریق طاق زده شده است با این تفاوت كه در این دو چشمه ابتدا هفت رگ آجر نر به ضخامت 53 سانتیمتر طاق زده شده و بعداً بقیه ی طاق را ساخته اند. چنین به نظر می رسد كه بعد از ساختن پایه ها ابتدا قسمتهای مركزی طاق چشمه ها را زده اند و پس از آن آجرهای افقی را چیده و پل را ساخته اند چون این دو قسمت به هیچ طریقی در هم قفل و بست نشده اند.
سطح بالایی پل از روی پایه ی میانی، در دو طرف دارای شیبی ملایم است. در ازای پل از ابتدای سیل برگردان 44 متر و پهنای پل با جان پناه طرفین، 570 سانتیمتر و پهنای هر یك از جان پناه ها 45 سانتیمتر است . بلندی جان پناه ها به علت از بین رفتن آنها ، مشخص نیست. بلندی پل از كف سنگ فرش آبرو تا بلندترین نقطه ی آن 650 سانتیمتر است.
در طرفین پایه های پل ، سیل برگردانی نیم مخروطی شكل جهت شكستن فشار آب، بر پایه ها اضافه شده است. قطر سه پایه ی اصلی پل تقریباً با یكدیگر یكشان بوده و هر یك در حدود 400 سانتیمتر است. پیرامون نیم مخروطها در قسمت سنگ چنین پل یعنی پایین پل، 665 سانتیمتر است كه هر چه به طرف بالای پل می روند كم تر شده تا جایی كه به یك نیم مخروط ناقص در سطح بالایی پل ختم می شوند.
ابعاد آجرهایی كه در ساختمان این پل بكار رفته 5 × 21 × 21 سانتیمتر است
تالاب چم شور:
این تالاب در 25 كیلومتری شرق اسدآباد واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا 1800 متر است با توجه به این كه تالاب از نوع فصلی است لذا مساحت آن از صفر تا 500 هكتار در نوسان است در زمستانها در هنگام برودت هوا سطح تالاب یخ می بندد منشأ تأمین آب این تالاب از محل نزولات جوی است كه حداكثر عمق آن به یك متر می رسد از نظر شوری آب آن و كمی كف بستر تالاب را گیاهانی از نوع (ایلوویكز «به این گیاه در اسدآباد قرخ یاشار می گویند» ) پوشانده حالت چمنی به آن داده است از طرفی شوری آب آن كمی بیش از حد معمول است به این لحاظ نام دیگرش چم شور است ارزش این تالاب در استفاده های كشاورزی و دامداری است اما با توجه به كوچ پرندگان مهاجری مانند: خوتكا، درنا، غاز خاكستری و پرندگانی از قبیل زاغی، زنبور خور( در اسدآباد به آن قزله قوشی یا گنجشک طلایی می گویند.) ، لاك پشت و مار آبی در فصل مهاجرت پرندگان دارای ارزش زیست محیطی و گردشگری است.
تالاب و امامزاده پیرسلمان:
این تالاب در 15 كیلومتری غرب شهر اسدآباد قرار گرفته و 12 كیلومتر مسیر آن آسفالته است در جوار تالاب امامزداه پیر سلمان قرار دارد تعدادی چشمه آب معدنی شیرین و جوشان تالابی به وسعت 5/1 هكتار ایجاد كرده اند این تالاب كه نام خود را از امامزاده سلمان گرفته است كاربرد تفریحی، زیارتی، كشاورزی و دامداری دارد بعضاً به صورت تفننی ماهیگیری نیز می كنند از جمله ویژگی های این تالاب زندگی تابستانی این پرندگان مهاجر در اطراف آن است از جمله پرندگانی كه در آنجا جوجه آوری می كنند كشیم كوچك و چنگیز نوك سرخ است در این تالاب ماهی سیاه، كولی ماهی و مار آبی وجود دارد آب تالاب دائمی است و سطح آن كاملاً از نی پوشیده شده است عمق متوسط آن یك و حداكثر دو متر می باشد و ارتفاع آن از سطح دریا 1920 متر است محوطه پیرامون امامزاده چمنزار است بنابراین برای استفاده زائرین و گردشگران تالاب در بهار و تابستان قابل استفاده است.
آب انبار شیخ علی خان اسدآباد
این بنا به آب انبار شیخ علی خان معروف است. تاریخ ساخت این بنا با توجه به معماری و فرم هندسی تویزه های آجری بنا که برگرفته از فرم هندسی پنچ و هفت است، به دور? صفویه باز می گردد. در گذشته کتیبه ای با سنگ مرمر بر روی دیوار سمت چپ راهروی آب انبار نصب بوده است که تاریخ تعمیر بنا را به وسیل? « قرامی‌غلام » در سال 1173ه.ق نشان می داده است. که متن آن به صورت نظم و بنا به گفت? معمرین به صورت زیر بوده است: ز اول بنــا کرده این مقــــام ملقـــب بــــه حاجی علیخان نـام
به جنت زدانش کند سـر افراز به حـــــق محمــــد رســول‌انـام
خرابی به خیرات رو کرده بـود که هستند شـاهد بر این خـاص عـام
به تعمیر خاصش قرامی غلام کمـر بست و از لطـف حق شد تمـام
به سالی که تجدید شد این بنا ز‌هجرت صد و الف و سبعین سه عام توصیف معماری بنا
این بنا در محله ای به همین نام در اسدآباد قرار گرفته که در واقع جایگاه مرکز محله ای در مرکز شهر گذشت? اسدآباد بوده است. بنا به گفت? معمرین این محل در گذشته به محل? در کاروانسرا معروف بوده که این نام گذاری به خاطر کاروانسرای قدیمی بوده که بعدها تخریب شده است. محل کاروانسرا حدوداً در 50 تا 100 متری سایت آب انبار بوده است. در این مرکز محله مسجد جامع شهر، حمام و بازار نیز قرار دارد که از آن میان تنها حمام فرم و فضای تاریخی خود را حفظ کرده است. در گذشته در این مرکز محله تعداد زیادی کلیمی نیز وجود داشته که تا دوره های متآخر نیز در این محل و مرکز شهر اسدآباد سکونت داشته اند.
ورودی بنا اتاقک کوچکی است که بنا به نیاز وجود یک در و ورودی برای بنا در سال های اخیر ساخته شده است. براساس گفت? معمرین قبلاً بنا فاقد یک فضای سردر و ورودی بوده و تنها به وسیل? چند پله راه به پاشیر بنا وجود داشته است. ابعاد این فضای ساخته شده با آجر و سقف تیرآهن و طاق ضربی، در حدود 2 در 3.5 متر می باشد.
تعداد 16 پله جدید با ارتفاع 20 سانتیمتر که با بلوک های سیمانی ساخته شده، به راه پله و طاق آهنگ اصیل بنا راه پیدا کرده و مشخص کنند? بخش تازه ساز و تعمیری بنا در سالهای اخیر است. بخش اصیل بنا شامل یک پاشیر و مخزن بزرگی به ابعاد 20 در 12 متر است. راه پل? اصلی بنا با عرض 3 متر، به وسیل? یک طاق آهنگ آجری و 6 پل? 30 سانتی متری به پاشیر راه دارد. فضای پاشیر بنا که با چهار تویز? تیزه دار و طاق آجری مسقف شده ابعادی در حدود 3.5 در 3 متر دارد.
در رابطه با فضای مخزن آب انبار شاید به توان گفت که به لحاظ بزرگی فضا و گنجایش در بین آب انبارهای تاریخی ایران شاخص می باشد، چراکه مخزن اکثر آب انبارها فضایی استوانه ای شکل است که گنبدی بر روی پلان دایره دیواره ها این فضا را مسقف می کرده اما در مورد آب انبار شیخ علی خان این فضا، مستطیل شکل ساخته شده و متشکل از 5 طاق چشمه در هر کدام از طرفین مخزن که هر کدام مساحتی معادل با 10 مترمربع دارند و 5 طاق کژاوه ای شکل در وسط که جمعاً مخزن بزرگی را به وجود آورده به گنجایشی که 500 متر مکعب آب را در خود جای می دهد.
مصالح مورد استفاده در بنا متشکل از لاشه سنگ و آجر است که تا ارتفاع زیر طاق در فضای پاشیر و تا ارتفاع 1.5 متر در فضای مخزن، سنگ چین می باشد و در باقی جداره ها از آجر با ابعاد 18 در 18 در 5 سانتی متر استفاده شده است و با ملات آهکی بندها را پر کرده اند. اندود مخزن نیز تا ارتفاع 2.7 متر نیز ساروج است که جز بخش هایی کوچکی از آن، باقی جداره ها بسیار محکم و سالم است.
آب مورد نیاز مخزن از محل یک رشته انشعاب قنات و آب جاری که به نام آب ده شهر آب معروف بوده تآمین می‌شده است.