فرهنگ و گویش

تاريخچه شهرستان کبودراهنگ

مقدمه

شهرستان کبودراهنگ با برخورداري از فرهنگ عميق ديني و مذهبي ومردمي ولايتمدار دانشمنداني همچون شيخ موسي نثري کبودراهنگي و مجاهداني چون سردار شهيد حسين نوري فرمانده اطلاعات عمليات لشگر ويژه شهدا و صدها شهيد و جانباز و آزاده را در دامن خود پرورش داده است. اين شهرستان با تقديم پنج شهيد در پنجم آبان سال 1357 جهت به ثمر رسيدن انقلاب اسلامي ايران ونيز تقديم 627 شهيد،1685 جانباز، 38 آزاده و اعزام 5039 رزمنده به جبهه هاي حق عليه باطل در دوران دفاع مقدس،به عنوان يک شهرستان پيشرو در عرصه هاي مختلف فرهنگي، مذهبي و دفاع از حريم ولايت در استان همدان مطرح بوده است. با توجه به قابليت ها و ظرفيتهاي موجود در اين شهرستان که به شمه اي از اين ظرفيتها در اين نوشتار اشاره خواهد شد، انتظار مي رود با عنايت به رويکرد عدالت محورانه دولت محترم دهم در تخصيص مساوي منابع و امکانات به مناطق مختلف کشور ، اقدامات لازم جهت ارتقاء رتبه فرمانداري شهرستان کبودراهنگ در راستاي دستيابي اين شهرستان به جايگاه شايسته خود وتسهيل در خدمتگذاري که مورد انتظار مردم ولايتمدار و متدين اين خطه از ميهن اسلامي است صورت پذيرد.

شهرستان کبودراهنگ با وسعتي حدود 4025 کيلومتر مربع به عنوان بزرگترين شهرستان اين استان در شمال استان همدان قرار دارد.اين شهرستان از شمال به استان زنجان ، از جنوب به شهرستانهاي همدان ، بهار ، از شرق به شهرستانهاي رزن وفامنين و از غرب به استان کردستان محدود مي شود.اين شهرستان داراي سه بخش (مرکزي ، گل تپه ، شيرين سو) و سه شهر(کبودراهنگ ، گل تپه ، شيرين سو) ، 10 دهستان و 128 روستا مي باشد.البته اخيراً تأسيس بخش قهورد وتبديل روستاهاي عليصدر و داقداق آباد به شهر از سوي معاونت سياسي وزارت کشور مورد تصويب قرار گرفته است و با اجرايي شدن مصوبات تعداد بخشهاي اين شهرستان به 4 بخش و تعداد شهرها به 5 شهر افزايش پيدا خواهد کرد.

ويژگيهاي جمعيتي

جمعيت شهرستان در حال حاضر حدود 155675 نفر مي باشد که رتبه چهارم استان پس از شهرستانهاي همدان ، ملاير و نهاوند را از اين لحاظ داراست.حدود 82 درصد جمعيت در مناطق روستايي و 18درصد در مناطق شهري ساکن هستند.البته آمار فوق تنها شامل جمعيت ثابت شهرستان مي شود و اگر اين آمار بر مبناي جمعيت شناور محسوب شود به لحاظ وجود مراکز مهم صنعتي ، گردشگري ، کشاورزي و... جمعيت شهرستان به حدود 000/200 نفر مي رسد.زيرا روزانه حداقل تعداد 15000 نفر گردشگر در غار عليصدر حضور دارند که در طول سال نزديک يک ميليون نفر از محل مذکور بازديد مي کنند که حدود000/20 نفر آنان از گردشگران خارجي مي باشند.همچنين وجود مراکز مهم نظامي مانند پايگاه هوائي شهيد نوژه با جمعيتي قريب به 000/10 نفر و حضور روزانه تعداد 2000 نفر از پرسنل غير ساکن در شهرستان درمحل مذکور از جمعيت شناور محسوب مي شوند.وجود بزرگترين شهرک صنعتي استان در شهرستان (شهرک صنعتي ويان) و استقرار چندين واحد بزرگ در آن، همانند نيروگاه شهيد مفتح ، فولاد ويان ، لوله نورد اکباتان، الوان ثابت و... باعث شده است روزانه حداقل 5000 نفر از ساکنين خارج از شهرستان در محلهاي مذکور مشغول به فعاليت گردند.کشاورزي بودن شهرستان باعث شده است که همه ساله بويژه در فصل کشاورزي تعداد کثيري از افراد خارج از شهرستان و حتي استان بعنوان کارگر در مزارع شهرستان مشغول به کار شوند که بيشتر اين افراد از اهالي استانهاي کردستان و کرمانشاه مي باشند و تعداد آنها نزديک به 10000 نفر مي رسد. بانگاهي گذرا به آمار فوق مي توان دريافت که شهرستان کبودراهنگ با احتساب جمعيت ثابت و شناور آن قريب به 200000 نفر را در خود جاي داده است.
وجود غارشگفت انگيز عليصدر  بزرگترين غار آبي جهان ، قرار گرفتن در مسير محورهاي ترانزيتي و مواصلاتي استانهاي غربي با تهران و مرکزي (محور همدان – ساوه ، همدان - قزوين ) استانهاي جنوب غربي با شمال غربي ( همدان – بيجار ، کبودراهنگ - زنجان) ، عبور خط آهن غرب کشور و بزرگراه کربلاو همچنين همجواري آن با منطقه ويژه اقتصادي فامنين و استقرار پايگاه هوائي سوم شکاري شهيد نوژه ، وجود بزرگترين شهرک صنعتي استان (شهرک صنعتي ويان) و نواحي صنعتي گل تپه ، شيرين سو و اورقين ، وجود صنايع مادر از قبيل مجتمع فولاد ويان و نيروگاه شهيد مفتح و دهها عامل و پتانسيل ديگر باعث شده است اين شهرستان به عنوان مرکز ناحيه شمالي استان همدان از جايگاه ويژه اي در ميان شهرستانهاي استان برخوردار باشد.در اين نوشتار سعي بر اين است که پتانسيل ها و ظرفيت هاي موجود در شهرستان کبودراهنگ در پنج محور امنيتي و انتظامي ، کشاورزي ، صنعت ، فرهنگ و آموزش عالي و گردشگري معرفي مي شود.

حوزه امنيتي و انتظامي:

شهرستان کبودراهنگ به لحاظ موقعيت جغرافيايي و هم مرزبودن با شهرستانهاي بيجار و قروه از استان کردستان، از لحاظ درجه بندي تردد و ترانزيت کالاي قاچاق بعنوان شهرستان درجه يک محسوب مي شود و بعضاً نگرانيهايي از تحرکات اشرار ضدانقلاب و مسائل ضد امنيتي در شهرستان وجود دارد ، بطوريکه توجه به اين مهم همواره يکي از رئوس اصلي فعاليتها و اقدامات فرمانداري مي باشد و ساليانه مقادير زيادي کالاي قاچاق که از طريق محورهاي اين شهرستان به سمت مرکز کشور درحال ترانزيت هستند کشف و ضبط مي شود.همچنين وجود مراکز مهم نظامي همچون پايگاه هوائي شهيد نوژه بعنوان يکي از مراکز مهم نظامي در منطقه غرب و شمال غرب کشور و نقش مؤثر آن در حفاظت از حريم هوايي جمهوري اسلامي ايران و نيز استقرار مرکز فرماندهي قرارگاه خاتم الانبياء غرب کشور در شهرستان و حضور چشمگير و موثر اين قرارگاه در امور پدافندي و فعاليتهاي آن در سطح شهرستان به لحاظ موقعيت استراتژيک و جغرافيايي و پستي و بلندي شهرستان و همچنين وجود مرکز مهم ماهواره و رادار سوباشي در پايش آسمان غرب و شمال غرب بر اهميت جايگاه امنيتي و انتظامي شهرستان مي افزايد.

بخش صنعت:

موقعيت مناسب جغرافيايي شهرستان و قرار گرفتن در کنار کريدور اصلي ارتباطي مرکز کشور با استانهاي غربي و همجواري با منطقه ويژه اقتصادي فامنين ، استقرار شهرک صنعتي ويان به عنوان بزرگترين شهرک صنعتي استان همدان ، استقرار صنايع بزرگي همچون مجتمع فولاد ويان ، لوله نورد اکباتان ، شرکت شيمي معدني پاسارگاد ، کارخانه دوده صنعتي آلتون ، کارخانه سيمان ، آويژه الوند ، کارخانه ساخت ديگ بخار و دهها واحد صنعتي ديگر و همچنين وجود نيروگاه 1000 مگاواتي برق شهيد مفتح باعث شده است که در شهرستان کبودراهنگ زمينه هاي لازم براي يک جهش بزرگ جهت تبديل شدن به قطب صنعتي استان همدان فراهم شود.در توضيح اهميت جايگاه شهرک صنعتي ويان همين بس که اين شهرک هم اکنون داراي 72 واحد صنعتي فعال با اشتغال 3200 نفر مي باشد که با افزودن فاز 2 شهرک با مساحت 170 هکتار و دارا بودن عرصه 350 هکتاري آمادگي لازم را جهت استقرار واحدهاي مختلف بزرگ و متوسط صنعتي دارد.همچنين جهت گسترش صنعت در مناطق مختلف اين شهرستان ناحيه صنعتي اورقين با 21 هکتار مساحت و ناحيه صنعتي شيرين سو با 50 هکتار مساحت در فاز 1 و با قابليت افزايش تا 95 هکتار ايجاد شده است.

شهرستان کبودراهنگ سابقه اي بسيار ديرينه و درخشان در توليد فرش دستباف داشته است که در دهه هاي اخير به علت مشکلات مربوط به بازار ، صنعت فرش دستباف به خاموشي گراييده بود ، اما در سالهاي اخير با همت بلند مسئولان شهرستان اين صنعت خفته مجدداً احياء شده است.در سالهاي 88و89 با ايجاد کارگاههاي آموزش قاليبافي در سطح شهرهاي کبودراهنگ ، شيرين سو ، گل تپه و روستاهاي شهرستان از جمله قباق تپه ، آق تپه ، ويان ، نگارآباد ، سراب ، سرايجوق و ... علاقمندان به اشتغال در اين عرصه آموزشهاي لازم را ديده اند و هم اکنون در شهرستان کبودراهنگ بيش از 2500 دار قالي فعال موجود مي باشد که با برنامه ريزي هاي مناسب در اين حوزه مي توان ضمن ايجاد اشتغال نسبت به افزايش درآمد روستائيان و ماندگاري آنان در روستاها کمک نمود.

بخش کشاورزي:

شهرستان کبودراهنگ با دارا بودن 241165 هکتار اراضي کشاورزي شامل 34587 هکتار اراضي آبي (که بيش از 18500 هکتار آن تحت پوشش سيستمهاي آبياري تحت فشار مي باشد) و 204368 هکتار اراضي ديم با سطح زير کشت سالانه حدود 133165 هکتار و توليد 489590 تن محصولات کشاورزي از قبيل گندم ، جو ، يونجه ، سيب زميني ، ذرت ، کلزا ، گلرنگ ، هندوانه ، صيفي جات و... حدود 7/10 درصد کل توليدات محصولات زراعي ، باغي و دامي استان را به خود اختصاص داده است.

عمده ترين قابليت ها وتواناييهاي شهرستان كبودراهنگ در بخش كشاورزي عبارتند از:

1- وجود اراضي وسيع با درجه حاصلخيزي نسبتا بالا درسطح شهرستان به مساحت 241165 هكتار؛

2- وجود بيش از 100000 هكتار از اراضي شهرستان به صورت آيش در طول سال؛

3- وجود مراتع وسيع به مساحت 126374 هكتار؛

4- پتانسيل بالاي توليد گندم و جو به ترتيب بيش از 180 هزار تن و 50 هزار تن در سال؛

5- پتانسيل بالاي توليد يونجه آبي با 95 هزار تن در سال؛

6- پتانسيل بالاي توليد انواع سيب زميني بذري وخوراكي بالغ بر 120 هزار تن در سال (شامل 10 هزار تن سيب زميني بذري و 110 هزار تن سيب زميني خوراكي)؛                                                                              

7- زيستگاه اصلي گوسفند نژاد مهربان: شهرستان با جمعيت دامي بيش از 358 هزار رأس دام سبك و 34 هزار رأس دام سنگين و 67 واحد صنعتي دامپروري به عنوان يكي از قطبهاي مهم دامپروري استان مطرح مي باشد؛

8- منابع آبي شهرستان: 2370 حلقه چاه عميق ونيمه عميق (بدون احتساب چاههاي غيرمجاز) 200 رشته قنات، 820 دهنه چشمه به دليل بروز خشكسالي هاي متوالي در چند سال اخير متأسفانه تعدادي از آنها خشك   شده اند؛

9- فراهم شدن بستر مناسب جهت ترويج وگسترش كشتهاي گلخانه اي و توليد قارچ در شهرستان بانگرش به كمبود منابع آبي ودر راستاي افزايش بهره وري از منابع توليد؛

10- وجود مناطق ومكانهاي مناسب جهت اجراي پروژه هاي آبي وخاكي از قبيل سد و بند، آب بندان، آبخوانداري، عمليات آبخيزداري، تغذيه مصنوعي, تجهيز ونوسازي اراضي

11- اجراي انواع طرحهاي آبياري تحت فشار با توجه به بحران شديد آب در شهرستان( تاكنون 18500هكتار از اراضي آبي شهرستان تحت پوشش طرحهاي آبياري تحت فشار قرار گرفته است( رتبه دوم استان)؛

 12- وجود پتانسيل وبستر لازم جهت احداث صنايع تبديلي وجانبي در سطح شهرستان به ويژه درحوزه عمل شركتهاي تعاوني توليد كشاورزي؛

13- پتانسيل بالاي توليد خيار با 40 هزار تن در سال (رتبه اول استان)؛

14- زمينه مستعد براي تشكيل شركتهاي تعاوني توليد در روستاهاي بزرگ تابعه شهرستان؛

15- وجود چهار واحد توليد خوراك دام و طيور به ظرفيت حدود 100 هزار تن در سال؛

16- توليد بيش از 50 درصد از نياز جوجه مرغ مادر گوشتي استان در شهرستان؛

17- وجود سيلوي غلات، انبارهاي سرد و چند منظوره با ظرفيت حدود 200 هزار تن در شهرستان؛

18- محل توليد و تكثير سيب زميني بذري وارداتي با مساحت 20 هكتار؛

19- وجود 4300 دستگاه تراكتور و 130 دستگاه كمباين در سطح شهرستان؛

20- وجو د 4 كلينيك، 1 آزمايشگاه دامپزشكي و يك آزمايشگاه خاكشناسي در سطح شهرستان؛

21- استعداد پرورش ماهيان گرمابي و سردابي در استخرهاي دومنظوره و اختصاصي و منابع آبي شهرستان؛

22- فعاليت 5 شركت خدمات مكانيزاسيون در سطح شهرستان

بخش گردشگري:

شهرستان کبودراهنگ در بخش گردشگري از پتانسيل ها و ظرفيتهاي بسيار بالايي برخوردار است. وجود غارعليصدر به عنوان يکي از بزرگترين غارهاي آبي قابل قايقراني در جهان در اين شهرستان باعث شده است که شهرستان کبودراهنگ به قطب گردشگري استان همدان تبديل شود.ساليانه به طور ميانگين حدود يک ميلون نفر از اين غار بازديد مي کنند که بيش از 20 هزار نفر آنان از گردشگران خارجي هستند.با توجه به جذابيت هاي فوق العاده اين غار براي بازديدکنندگان و وجود مناظر طبيعي بسيار زيباي آن در کنار علاقه بازديدکنندگان به اسکان و اقامت چندروزه در سکونتگاههاي روستايي اطراف آن ، ظرفيتهاي لازم جهت ايجاد مجتمع هاي سياحتي ، تفريحي، ورزشي ، ساخت سوئيت و... در حد بسيار مناسبي وجود دارد که با تصويب تبديل مجتمع سياحتي و گردشگري عليصدر بعنوان سايت گردشگري بين المللي در دور اول سفر رياست محترم جمهور و هيأت دولت به استان همدان اميد مي رود با ايجاد بسترهاي لازم براي سرمايه گذاري توسط بخش خصوصي، اين مجتمع تبديل به محور توسعه شهرستان کبودراهنگ شود.تفرجگاههاي طبيعي کوهستان قلي آباد ، تفرجگاه حاشيه سد خاکي مبارک آباد ، تفرجگاه حاشيه سد خاکي شيرين سو ، حمام و قلعه تاريخي باشقورتران منتسب به دوران ساساني و پل تاريخي کوريجان متعلق به دوره صفويه از ديگر جاذبه هاي گردشگري شهرستان کبودراهنگ محسوب مي شوند.

بخش فرهنگ و آموزش عالي:

در بخش آموزش عالي ، شهرستان کبودراهنگ با دارا بودن 3 واحد دانشگاهي شامل دانشگاه پيام نور ، دانشکده فني و مهندسي وابسته به دانشگاه بوعلي سينا و دانشگاه آزاد اسلامي از وضعيت نسبتاً خوبي برخوردار است ، هرچند براي رسيدن به نقطه مطلوب و شايسته مردم فرهنگ دوست اين شهرستان راه طولاني در پيش است.دانشگاه پيام نور کبودراهنگ که در سال 1374 تأسيس گرديده است ، داراي 31 رشته تحصيلي است و تعداد 5029 دانشجو شامل 2269 دانشجوي بومي و 2760 دانشجوي غيربومي در رشته هاي مختلف اين واحد دانشگاهي به تحصيل اشتغال دارند.ديگر پايه مهم آموزش عالي دراين شهرستان وجود دانشگاه آزاد اسلامي است که در سال 1386 با پيگيري مسئولان شهرستان تأسيس شد.در اين واحد دانشگاهي در حال حاضر 14 رشته تحصيلي داير مي باشد و 555 دانشجو در رشته هاي مختلف آن مشغول به تحصيل هستند و تاکنون 290 نفر هم  از آن فارغ التحصيل شده اند.همچنين با پيگيري هاي بعمل آمده ، دانشکده فني و مهندسي وابسته به دانشگاه بوعلي سينا در سالجاري (1389) در شهرستان تأسيس گرديد.اين دانشکده فعاليت خودش را با جذب 33 دانشجو در رشته مهندسي عمران آغاز کرده و اميد مي رود با نظر مساعد مسئولان دانشگاه بوعلي سينا و وجود پتانسيل هاي لازم در شهرستان کبودراهنگ  به ويژه در حوزه فني و مهندسي با گسترش رشته هاي تحصيلي ، اين دانشکده در آينده نزديک به دانشگاه تبديل شود.

تأسيس مرکز رشد وابسته به پارک علم و فناوري استان همدان در مرکز اين شهرستان از ديگر محورهاي آموزش عالي در شهرستان کبودراهنگ به شمار مي رود.تأسيس اين مرکز به عنوان حلقه واسط بين دانشگاه و صنعت مي تواند نقش موثري در توسعه صنعتي وکشاورزي شهرستان ايفاء نمايد.همچنين در راستاي پاسخگويي به مطالبات مردمي و با توجه به وجود ظرفيت هاي بالقوه فراوان مخصوصاً در بخش هاي کشاورزي و دامداري اقدامات اوليه جهت تأسيس دانشگاه علمي – کاربردي در مرکز شهرستان و مراکز بخشهاي گل تپه و شيرين سو آغاز شده است. با راه اندازي اين مرکز دانشگاهي در مراکز بخشهاي سه گانه اين شهرستان ، حلقه توسعه آموزش عالي اين شهرستان به نقطه کمال خود نزديک خواهد شد.

در حوزه آموزش و پرورش نيز که بعنوان اصلي ترين زيرساخت در زمينه توسعه پايدار در بخشهاي مختلف فرهنگي ، اجتماعي ، اقتصادي ، صنعتي و ... مطرح است پيشرفت هاي چشمگيري در سالهاي اخير به دست آمده است.سرانه فضاي آموزشي به ازاي هر دانش آموز با 31 درصد افزايش نسبت به سال 1384 از 63/1 مترمربع به 15/2 متر مربع رسيده است.وجود 162 مدرسه ابتدائي با 10491 دانش آموز ، 76 مدرسه راهنمايي با 6452 نفر دانش آموز و 31 دبيرستان با 4222 دانش آموز و 9 مرکز کار و دانش از جمله ظرفيت هاي آموزش و پرورش شهرستان کبودراهنگ مي باشد.وجود 8 واحد کتابخانه عمومي و پيگيري احداث کتابخانه در روستاهاي با جمعيت بالاي 300 خانوار ، کسب رتبه اول کشوري در ساخت خانه عالم روستايي در سال 87 ، وجود 21 واحد خانه قرآن روستايي  و 18 واحد کانون فرهنگي – تبليغي از جمله شاخصه هاي فرهنگي اين شهرستان است.همچنين در راستاي تعميق فرهنگ ديني و مذهبي ، عمليات اجرايي حوزه علميه برادران در مرکز اين شهرستان آغاز گرديده است که با اختصاص مبلغ 5000 ميليون ريال اعتبار اوليه تاکنون 25درصد پيشرفت فيزيکي داشته است.